प्रजनन उमेरका महिलाको रोग, जसले अनुहारमा रौं उमार्छ

पीसीओएस् अर्थात महिनावारी गडबडीका कारणहरु

हर्मोनको गडबडीका कारण पछिल्लो समय महिलाहरुमा विभिन्न रोग देखिन थालेका छन् । थाइराइड, मधुमेह बाहेक पनि हर्मोनको गडबढीकै कारण महिलाहरुमा देखिने अर्को ठूलो समस्या भनेको पीसीओएस् हो ।

यो रोगका बारेमा अझै पनि धेरै मानिसलाई थाहा नहुन सक्छ । यो रोग विशेषगरी प्रजनन उमेर समूह (२०-४०) वर्ष उमेर समूहका महिलामा बढी देखिने गर्छ । यो रोग लागेमा कोही महिलालाई निसन्तानपन देखिने गर्दछ ।

जब कि यसबारे पर्याप्त जानकारी प्राप्त गरी समयमै उपचार गरेको खण्डमा यो रोगबाट छुटकारासमेत पाउन सकिन्छ ।

के हो पिसीओएस् रोग ?

पिसीओएस् भनेको पोलिसिस्टिक ओभरी सिण्ड्रोम हो । यो हर्मोनको गडबढीका कारण हुने एक प्रकारको रोग हो । सामान्यतया, प्रत्येक महिलाहरुमा केही हदसम्म पुरुषको हर्मोन हुने गर्छ र प्रत्येक पुरुषमा केही मात्रामा महिलाको हर्मोन हुने गर्दछ ।

पोलिसिस्टिक ओभरी सिण्ड्रोम (पीसीओएस्) भएका महिलामा पुरुषको हर्मोन केही मात्रामा बढी हुने गर्दछ । जसले गर्दा महिलाहरुमा महिनावारीको गडवडी हुने, शरीर तथा अनुहारहरुमा रौं पलाउने, डण्डीफोर धेरै आउने, कपाल झर्ने, तौल बढ्दै जाने र भविष्यमा गएर उच्च रक्तचाप, उच्च कोलेस्ट्रोर तथा मधुमेहसँगै बढेर जाने लगायतको समस्या देखिने गर्दछ ।

कसैकसैमा भने यो रोगका कारण निःसन्तानपन एवं बाझोपनाको समस्या समेत आउने गर्छ ।

महिलाहरुमा भएको हर्मोनको रोग मध्य पीसीओएस् रोग साधारण समस्यामध्येमा पर्छ । यो थाइरोइडपछिको महिलामा देखिने दोस्रो ठूलो समस्या हो । यो समस्या महिलाहरुमध्ये पनि धेरैलाई हुने गर्दछ ।के हुन् लक्षण ?

मूलतः यो समस्या महिलाहरु किशोरावस्थामा प्रवेश गरेसँगै सुरु हुने गर्दछ । जसलाई हामी सामान्य भाषामा महिनावारीको गडवडी पनि भन्ने गर्दछौं । २० देखि ४० वर्षका युवामा बढीमात्रामा देखिने यो रोग विशेषगरी प्रजनन उमेरका महिलाहरुमा बढी हुने गर्दछ ।

पीसीओएस् हुने कारण के हो ?

महिलाहरुमा पीसीओएस् विभिन्न कारणले हुने गर्दछ । जसमध्य वंशज एउटा कारण हो । यदि आमालाई यो रोग लागेमा ऊबाट जन्मिएका छोरीहरुमा पनि यो समस्या देखिने गर्दछ ।

खानपिन, आधुनिक जीवनशैलीका कारण तथा मोटोपना हुने मानिसमा पनि यो समस्या देखिने गर्दछ ।
त्यस्तै, वातावरणीय प्रदुषण, खानामा मिसावट, विभिन्न विषाक्त रसायनको प्रयोगले पनि यो लगायत विभिन्न प्रकारका हर्मोनका रोग निम्तिने गर्दछ ।

के यो रोग पुरानो रोग हो ?

त्यसो त यो रोग पुरानै मानिन्छ । नेपालमा किन नयाँ देखियो भने पहिले पहिले मानिसहरुलाई यसबारे धेरै जानकारी हुँदैनथ्यो । यो सम्बन्धी विशेषज्ञहरुको कमी हुँदा यो रोग पत्ता लगाउन कठिन हुने गर्दथ्यो ।

अहिले हर्मोनका विशेषज्ञ नेपालमा उपलब्ध हुन थालेपछि तथा यस सम्बन्धि जाँच तथा उपचार हुन थालेपछि यो रोग बढेको देखिन्छ । तर, यर्थाथमा भन्नु पर्दा यो पहिलेदेखि नै भइरहेको रोगमध्यको एक हो ।

यो रोग हर्मोनको गडबडीका कारणले हुने भए पनि यसमा र थाइराइड रोग बीच खासै कुनै सम्बन्ध रहँदैन । यी दुवै भिन्नाभिन्नै रोगहरु मध्यमा पर्दछ । तथापि थाइराइड रोग महिलामा बढी देखिने र यो रोग पनि महिलाहरुसितै सम्बन्धित हुने भएकाले थाइराइड रोग भएकाहरुलाई पीसीओएस् हुने सम्भावना पनि बढी मात्रामा रहने गर्छ ।

कसरी गर्न सकिन्छ रोकथाम ?

बंशजका कारण यदि कसैलाई यो रोग लागेको छ भन्ने त्यसको रोकथाम गर्न सकिन्न । तर, वातावरणीय कारण जस्तै, खानपिन, आधुनिक जीवनशैलीका कारण हो भने जीवनशैली परिवर्तन गर्न लगाएर, तौल घटाएर पनि केहीहदसम्म यो रोगको लक्षण कम गर्न सकिन्छ ।

त्यस्तै, रसायन प्रयोग भएको खानेकुरा, सागसब्जी, फलफूल, माछामासुको पहिचान गरी त्यस कुराको न्यून सेवनले पनि यो रोग लाग्नबाट आफूलाई बचाउन सकिन्छ ।

उपचार विधि

सामान्यतः यसको उपचार लक्षणमा भर पर्ने गर्दछ । मानिसको लक्षण अनुसार नै चिकित्सकहरुले विभिन्न विधिद्वारा यसको उपचार गर्छन् । त्यसबाहेक यी कुरा गरेमा पनि यसको उपचार गर्न सम्भव हुन्छ ।

१. त्यसका लागि पहिलो कुुरा भनेको तौल घटाउने नै हो । त्यसको लागि खानपिनमा ध्यान दिन तथा व्यायाम जरुरी छ ।

२. सामान्यतया कुनै महिलामा पुरुषको हर्मोन बढी भएमा त्यसले महिनावारी गडबडी गराउँछ । त्यस्तो परिस्थितिमा औषधीको माध्यमद्वारा चिकित्सकले बाहिरैबाट उक्त महिलालाई महिलाको हर्मोन सेवन गराएर पनि महिनावारी सुचारु ग्ाराउर्ने गरिन्छ ।

३. कसैमा यो रोगको कारण शरीर तथा अनुहारमा रौं पलाउने समस्या देखिएमा हर्मोनको औषधिद्वारा पनि यसको उपचार गरिन्छ ।

४. कोहीमा निसन्तानपन देखिएमा महिलाहरुलाई पाठेघरमा अण्डा राम्रो बनाउने औषधि सेवन गर्न लगाएर तथा अण्डालाई समयमा फुटाउने औषधि दिएर पनि निसन्तानपनको उपचार गरिन्छ ।

यस अर्थमा यसको उपचार सम्भव रहेको चिकित्सकको भनाई छ ।

यद्यपी कसैलाई पीसीओएस् भए नभएको कुरा त्यसको लक्षणबाट नै थाहा पाउन सकिन्छ । जसमा महिनावारीको गडबढी नै प्रमुख हो । वर्षमा कम्तीमा पनि ८ साइकल भन्दा कम महिनावारी भएमा त्यसलाई यो रोग लागेको शंका गरिन्छ ।

त्यस्तै, दण्डीफोर तथा रौं धेरै आएमा तथा विवाह भएको केही समयसम्म पनि निसन्तान देखिएमा यो रोयग लागेको शंका हुन्छ ।

त्यसबाहेक, पुरुषको हर्मोन धेरै हुने ‘टेस्टेस्ट्रोन’, ‘डिएच्एस्’ हर्मोनको चेकजाँचमार्फत पनि यो रोग लागे नलागेको पत्ता लगाउन सकिन्छ । भने अण्डासयको अल्ट्रासाउण्डमार्फत अण्डाशयमा सिस्ट भए , नभएको हेरेर पनि यो रोग पत्ता लाग्ने गर्दछ ।