मधुमेहको पहिचान गरौं

मधुमेह विशाल र बढ्दो भारको रूपमा विकास भैरहेको छ । अहिले संसारभरिका करिब ४२ करोड मानिसहरू मधुमेह रोगबाट पीडित छन् । सन् २०४० सम्म ६४ करोड मधुमेहीको संख्या पुग्ने अनुमान गरिन्छ । हाल विश्वमा रहेका ११ जना मानिसहरूमध्ये १ जना मानिस मधुमेहबाट पीडित छन् । ५० प्रतिशतभन्दा पनि बढी मधुमेहीको संख्या अहिले पश्चिमी प्रशान्त महासागरीय क्षेत्र र दक्षिण—पूर्वी एसियामा छ । करिब ८० प्रतिशत मधुमेहका रोगीहरू विकासोन्मुख गरिब देशहरूमा छन् । बढ्दो मोटोपनको कारणले गर्दा बच्चाहरूमा पनि मधुमेह देखिँदैछ । तथ्यांक अनुसार नेपालमा कुल जनसंख्याको करिब ८.४ प्रतिशत जनसंख्या मधुमेही छन् । 

अहिले संसारमा ५० लाख मानिसहरूको मधुमेहको कारण वर्षेनि मृत्यु भैराखेको छ । हरेक ६ सेकेन्डमा १ जनाको मृत्यु हुने गर्छ । मधुमेहमा यति धेरै चासो हुनुका कारण अहिले संसारभर महामारीको रूपमा फैलिँदै गएको हुनाले उपयोगी जनशक्तिमा कमी आउने हुनाले, बेलैमा ध्यान नदिँदा उपचार महँगो पर्नजाने हुनाले र मृत्युदर बढी हुनाले हो । कुनै पनि देश, वर्ग, जाति, धनी—गरिब, पुरुष वा महिला, बालक, वृद्धसमेत यस रोगबाट अछुतो छैनन् । 

अहिले पनि मधुमेहीहरूमध्ये ५० प्रतिशतमा आफूलाई मधुमेह लागेको जानकारी छैन । लक्षण सबैलाई नहुने हुनाले धेरै मानिसलाई लामो समयसम्म मधुमेह भैराखेको हुनसक्छ र जब यो पत्ता लाग्छ, त्यो बेलासम्म यसको दीर्घकालीन असरहरू देखा परिसकेको हुनसक्छ । प्रत्येक व्यक्तिले स्वस्थ जीवनशैली अपनाएमा ७० प्रतिशत मधुमेह रोकथाम गर्न सकिन्छ र सन् २०४० सम्म मधुमेही रोगीको संख्यामा १६ करोडले कमी ल्याउन सकिन्छ । यो वर्ष २०१६ को विश्व मधुमेह दिवसको मुद्दा ‘मधुमेहमा नजर राख्ने’ राखिएको छ । यो वर्षको मुख्य सन्देश भनेको मधुमेहको लागि एकपटक भए पनि टेष्ट गरेर यसको दीर्घकालीन जटिलताबाट बचौं भन्ने छ । अहिले पनि संसारमा करिब ३० करोड मानिसलाई मधुमेह भएर पनि थाहा नभएको हुनाले उनीहरूलाई परीक्षण गर्नुपर्ने धेरै आवश्यकता देखिन्छ । 

विश्वमा अहिले वर्षेनि ६.७३ खर्ब अमेरिकी डलर मधुमेह र यसको जटिलताहरूको उपचारमा खर्च भैराखेको छ । जति मधुमेहको जटिलता बढ्छ, उति उपचार खर्च महँगो पर्न जान्छ । अहिले संसारमा हरेक हप्ता मधुमेहका कारण १४० जनाको खुट्टा काट्नुपर्ने अवस्था छ भने १४०० जनालाई मुटुले राम्रो काम नगरेको अवस्था र ५४० जनालाई पक्षाघात भैरहेको अवस्था छ । त्यस्तै मधुमेह नियन्त्रणमा नराखे अन्धोपनको सम्भावना २५ गुणा बढी र मिर्गौला बिग्रिने सम्भावना ५ गुणा गढी हुन्छ । त्यसैकारण यी सबै जटिलताहरूबाट बच्न र उपचार खर्च कटौती गर्नका लागि समयमै मधुमेह पत्ता लागेर मधुमेह नियन्त्रणमा राख्नु जरुरी छ । अन्तर्राष्ट्रिय मधुमेह संघको यस वर्षको विश्व मधुमेह दिवसको अभियान नोभेम्बर महिनाभरि १० लाख मानिसहरूमा मधुमेहको रगत जाँच गरी मधुमेह समयमै पत्ता लगाउनु रहेको छ । 

मधुमेह अहिले महामारीको रूपमा देखिनुका विभिन्न कारणहरू छन् । बढ्दो सहरीकरण, बसाइँ—सराइ, खानपिनमा लापरबाही, गुलियो, चिल्लो र फास्टफुडको बढी सेवन, सुविधासम्पन्न र निस्क्रिय जीवनशैली, नियमित व्यायामको कमी तथा तनाव प्रमुख कारण हुन् । साथै अध्ययनहरूले मिसावट र केमिकलको बढ्दो प्रयोगले पनि मधुमेह बढिरहेको देखिएको छ । मधुमेह रोगथाम गर्न सकिने रोग भएकाले नेपालमा यस रोगसँग सम्बन्धित जनचेतना फैलाउनुपर्ने देखिन्छ । विकट र दुर्गम ठाउँहरूमा मधुमेह सम्बन्धी साधारण रगत जाँच पनि हुन गाह्रो छ । यसले गर्दा मधुमेह समयमै पत्ता नलागी अकालमा ज्यान गुमाउनेहरूको संख्या धेरै छ । त्यसकारण मधुमेह सम्बन्धी चेतना चारैतिर फैलाएर यो रोगबाट हुनसक्ने नराम्रा परिणामहरूबाट बच्न सकिन्छ । 

http://kantipur.ekantipur.com/news/2016-11-14/20161114080325.html

इन्सुिलन भ्रम र यथार्थ

१. पेटमा रहेको प्यान्क्रियाजले इन्सुलिन हर्मोन प्रदान गर्छ । इन्सुलिनले रगतमा भएको सुगरलाई कम गर्छ । त्यसैले इन्सुलिनको कमी भएमा वा इन्सुलिनले राम्ररी काम गर्न नसकेको अवस्थामा सुगर हुन्छ । 

२. मानिसलाई सुगर भएमा घटाउने औषधि सेवन गर्नुपर्छ । खाने औषधिले प्यान्क्रियाजबाट इन्सुलिन उत्पादन गर्छ, जसले गर्दा सुगर कम हुन्छ । लामो समयसम्म यी औषधि लिएमा बिस्तारै प्यान्क्रियाजको इन्सुलिन निकाल्ने क्षमता घट्दै जान्छ । निश्चित समयपछि यसले कुनै पनि इन्सुलिन निकाल्न सक्दैन । त्यसपछि सुगर कन्ट्रोल गर्न बाहिरबाटै इन्सुलिन दिनुपर्ने हुन्छ । 

३. सुरुकै अवस्थामा इन्सुलिन लिँदा शरीरलाई फाइदा गर्छ । यदि सुरुकै अवस्थामा इन्सुलिन लिएमा प्यान्क्रियाजको इन्सुलिन उत्पादन गर्ने क्षमता रहिरहन्छ । अर्थात्, यसलाई आराम मिल्छ । विभिन्न अध्ययनले देखाएको अध्ययनअनुसार सुरुकै अवस्थामा केही समय इन्सुलिन लिएर बन्द गरेमा लामो समयसम्म विनाकुनै औषधि सुगर कन्ट्रोल हुन्छ । त्यसकारण सुगरमा इन्सुलिन सबैभन्दा राम्रो औषधि हो । 

इन्सुलिन लगाउन  किन डर ? 

इन्जेक्सनको डर । सुगर कम भएर बेहोस हुने डर । एकचोटि इन्सुलिन सुरु भएपछि सधैँ लगाउनुपर्ने डर । महँगो होला कि भन्ने डर । बाहिर जाँदा इन्सुलिन लगाउन मिल्दैन भन्ने डर । इन्सुलिन लगाउँदा छालामा समस्या आउला भन्ने डर । 

के हो सत्य ? 
१.अहिले इन्सुलिनका सुई यति मसिना भइसके कि सुई लगाएको पत्तै हुँदैन । औषधि खानुभन्दा पनि सजिलो भइसकेको छ । 
२. खाने औषधिले पनि सुगर कम गराएर बेहोस हुनसक्छ । सावधानी अपनाएमा यस्तो कहिल्यै पनि हुँदैन । सुगर कम हुँदा एकैचोटि पसिना आउने, मुटुको धड्कन तेज हुने, हात काम्ने हुन्छ । यस्तो भएमा एक गिलास पानीमा तीन चम्चा ग्लुकोज पाउडर घोलेर खाएमा बेहोस हुने अवस्था कहिल्यै आउँदैन । त्यसैले सुगरका बिमारीले साथमा ग्लुकोज पाउडर अथवा टफीजस्ता केही मिठा कुरा साथमै राख्न जरुरी हुन्छ । 
३. एकचोटि इन्सुलिन लगाएपछि सधैँ लगाउनुपर्छ भन्ने जरुरी छैन । सुगर कन्ट्रोल भएपछि इन्सुलिनको डोज घटाउँदै ट्याब्लेटमा चेन्ज गर्न सकिन्छ । तर, केही अवस्थामा सधैँ इन्सुलिन लगाउनुपर्छ । किड्नीको समस्या देखिएमा वा तीनवटा भन्दा बढी खाने औषधिबाट सुगर कन्ट्रोल नभएमा नियमित इन्सुलिन लगाउनुपर्छ । 
४.इन्सुलिनको प्रकृतिअनुसार सस्तो तथा महँगो हुन्छ । महँगा इन्सुलिन र सस्ता इन्सुलिनको काम एकै हो । फरक के मात्र हो भने महँगो इन्सुलिन खाना खानुभन्दा ५ मिनेटअगाडि लाउनुपर्छ । तर, सस्तो इन्सुलिन ३० मिनेटअगाडि लगाउनुपर्छ । 
५.बाहिर जाँदा इन्सुलिन लिएरै जान सकिन्छ । भाइलवाला इन्सुलिनका लागि अइस प्याक चाहिन्छ, तर पेनवाला इन्सुलिन त्यतिकै लिएर जान मिल्छ । तर, घामबाट जोगाउनुपर्छ । 
६. इन्सुलिन तरिका जानेर लगाउँदा छालामा केही समस्या आउँदैन ।

 - See more at: http://www.enayapatrika.com/2016/08/81415#sthash.x2LpbZqA.dpuf

गर्भवतीलाई मधुमेह बच्चालाई बढी खतरा

गर्भवती महिलामध्ये पाँचदेखि दश प्रतिशतमा मधुमेहको समस्या देखिने गर्छ । गर्भावस्थामा मधुमेह देखिनुलाई जेस्तेसनल मधुमेह भनिन्छ । यस्तो मधुमेहले आमा र पेटमा भएको बच्चा दुवैको स्वास्थ्यमा नराम्रो असर गर्छ । अधिकांश महिलामा यो मधुमेह सुत्केरी भइसकेपछि हराउने गरे पनि गर्भावस्थाको वेला भने निकै नोक्सान गरिरहेको हुन्छ । पेटमा रहँदा मात्रै होइन, जन्मिसकेपछि पनि शिशु खतरामा हुन्छन् :

गर्भवती हुनुभन्दा अगाडि नै महिलामा मधुमेह भएमा या गर्भवती भइसकेको अवस्थामा मधुमेह राम्रोसँग नियन्त्रणमा ल्याइएन भने समस्या निम्तिन सक्छ । गर्भावस्थाका सुरुकै दिनहरूमा मधुमेह नियन्त्रित नभएमा शिशुको शारीरिक बनावटमा असर हुन्छ । मधुमेहकै कारण विकलांग बच्चा जन्मिने खतरा हुन्छ । बच्चाको मुटु, दिमाग र ढाडमा सीधै असर गर्नसक्छ ।

गर्भवती महिलामा मधुमेह लाग्दा गर्भपात हुने सम्भावना अत्यधिक हुन्छ । गर्भावस्थाका पछिल्ला महिनाहरूमा शिशुलाई पोषण अत्यधिक बढी भएर शारीरिक तौल बढ्न पुग्छ । बच्चा सामान्यभन्दा बढी तौलको हुँदा प्रसवकालमा चोटपटक लाग्ने, सामान्य तरिकाले जन्मिन नसकेर अप्रेसन गर्नुपर्ने तथा शिशुको मृत्यु नै हुनसक्ने जोखिम रहन्छ ।

मधुमेहरोग लागेका महिलाको पेटमा भएको बच्चा जन्मिएपछि पनि मृत्यु हुनसक्ने खतरा रहन्छ । उमेर नपुग्दै बच्चा जन्मिने सम्भावना बढी हुने भएकाले मृत्युको खतरा उच्च हुन्छ । जन्मिनेबित्तिकै नवजात शिशुमा चिनीको मात्रा धेरै घटेर कम्पन हुने वा बेहोस हुने हुन्छ ।
मधुमेह रोगी आमाको बच्चामा रहेको बच्चा जन्मिनेबित्तिकै श्वासप्रश्वासमा पनि समस्या देखिन सक्छ । यस्ता शिशुलाई कृत्रिम श्वास दिनुपर्ने हुनसक्छ । यस्तो समस्या धेरैजसो समय नपुग्दै जन्मिने बच्चामा देखिन्छ ।

यो पनि
३० वर्षभन्दा बढी उमेरका गर्भवती महिलालाई मधुमेहको खतरा बढी हुन्छ । परिवारमा अन्य सदस्यलाई मधुमेह छ भने या मोटोपन बढी छ भने पनि मधुमेहको सम्भावना उच्च रहन्छ ।

अघिल्लापटक गर्भवती हुँदा मधुमेह देखिएको थियो भने या चार केजीभन्दा ठूलो बच्चा जन्मेको भए अर्कोपटक पनि समस्या निम्तिने दर उच्च रहन्छ । महिनावारी गडबडीका कारण पनि मधुमेह निम्तिने गर्छ ।

- See more at: http://www.enayapatrika.com/2016/07/78323#sthash.TY77uyxT.JaXAgDr9.dpuf

के हो मधुमेह रोग ? कसरी जोगिने ?

रगतमा चिनीको मात्रा आवश्यकता भन्दा बढी हुने अवस्थालाई चाहि मधुमेह अर्थात चिनीरोग भएको भन्दछौँ । हाम्रो शरीरमा इन्सुलिन भन्ने हर्मोन हुन्छ । यो हर्मोन पेटमा अर्थात पेङक्रियाजले उत्पादन गर्छ ।

यसको उत्पादन कम भयो भने या हर्मोनले राम्रोसंग काम गर्ने अवस्था भएन भने रगतमा चिनीको मात्रा बढ्छ । रगतमा चिनीको मात्रा बढेपछि यसलाई हामी मधुमेह रोग लागेको भन्दछौँ । यसको समयमा सहि उपचार हुन सकेन भने बिभिन्न जटिलताहरु ल्याउँछ । विश्वमा ८.६ प्रतिशत मानिसलाई मधुमेह रोग लागेको अनुमान छ । नेपालमा पनि मधुमेहबाट प्रभावितहरुको प्रतिशत त्यहि हाराहारीमा रहेको अनुमान छ ।

हामीले गतवर्ष केही ठाँउमा गरेको स्क्रिनिङको तथ्यांक केलाउँदा परीक्षण गरिएका मध्ये ८.४ प्रतिशतमा मधुमेहरोग देखिएको थियो । गतवर्ष हामीले चितवन, भक्तपुर, काठमाडौँ र ललिपतुरमा स्क्रिनिङ क्याम्प राखेका थियौँ ।

मधुमेह रोग लागेको थाह पाउने मापदण्ड के ?
सामान्यतया स्वस्थ मान्छेमा खाली पेटमा रगतको जाँच गर्दा सुगर लेभल १०० भन्दा कम या कुनै पनि बेला अर्थात रेन्डम जाँच गर्दा १४० भन्दा कम हुनुपर्छ ।

मधुमेह रोग लाग्यो भन्नलाई खाली पेटको जाँच गर्दा सुगर लेभल १२६ भन्दा माथि र खाना खाएपछि २०० भन्दा माथि पुग्नु पर्छ । यो बीचको लेभल अर्थात खाली पेटमा १०० देखि १२५ सम्मको अवस्था र खाना पछिको १२६ देखि १९९ सम्मको अवस्थालाई प्रि डायबिटिजको अवस्था अर्थात मधुमेह हुने सम्भावना भएको अवस्था भनेर बुझ्नु पर्छ ।

मधुमेह बच्चा, बयस्क र बृद्ध जुनसुकै उमेरमा लाग्न सक्छ 
मधुमेह दुई किसिमको हुन्छ । टाइप वान (प्रकार एक) र टाइप टू (प्रकार दुई) । प्रकार एक वाला मधुमेह बच्चाहरुमा देखिन्छ । यो प्रकारको मधुमेहमा शरीरमा इन्सुलिनको उत्पादन बन्द नै हुन्छ । अर्थात बाँच्नका लागि इन्सुलिन दिनैपर्छ । औषधिले काम गर्दैन । यो जन्मजात भन्न मिल्दैन जन्मेको केही बर्षपछि बच्चाहरुमा यस्तो अवस्था देखिन्छ ।

प्रकार दुई वाला मधुमेह अलि उमेर भएपछि देखिन्छ । तर हिजोआजको जीवनशैली र खानपानका कारण कम उमेरमै पनि यस्तो देखिएको छ । अहिले बच्चाहरुमै मोटो पन बढेकोले प्रकार दुईवाला मधुमेह देखिन थालेको बताइन्छ । नेपालमा पनि यसको प्रभाव देखिन थालिसकेको छ ।

मधुमेहको लक्षण सबैमा देखिदैन

मधुमेह रोग पहिल्यै लक्षण देखिएर लाग्न पनि सक्छ, लक्षण विना नै लाग्न पनि सक्छ । विभिन्न अनुसन्धानले के देखाएको छ भने मधुमेह भएकाहरुमध्ये झण्डै ५० प्रतिशतले आफूलाई मधुमेह भएको छ भनेरै थाह पाउन सक्दैनन् । किनभने लक्षण नै हुँदैन् कतिपयलाई ।

पिसाव लाग्ने, पानी प्यास लाग्ने, खान बढी मन लाग्ने जस्ता जुन प्रमुख लक्षण भन्छौँ आधा जसोमा त्यो लक्षण नै हुँदैन । त्यसैले जति मधुमेहका रोगी छन आधालाई रोग भएको थाह छैन भन्ने अनुमान छ ।

मधुमेहले महिला पुरुष भनेर भेदभाव गर्दैन । न धनी गरीब, न त जात धर्म बर्ण, न उमेर र लिंग सबैमा यो रोग देखिन्छ । यदी समयमै सतर्कता अपनाइएन भने ।

मधुमेह हो भनेर चिन्ने लक्षण के के हुन् ? कसरी थाह पाउने त ?

मैले फेरी पनि भने मधुमेह रोगको लक्षणहरु हुन पनि सक्छ नहुन पनि सक्छ तर केही लक्षणहरु यसप्रकार छन् ।

• खाना रुचेर पनि तौल घटदै जाने ।
• पिसाव सामान्य भन्दा धेरै पटक लाग्ने ।
• मुख सुख्खा हुने, प्यास धेरै लाग्ने
• भोक बढी लाग्ने तर दुव्लाउदै जाने
• कमजोरी हुने र खुट्टाहरु झम्झमाउने
• खुट्टाहरु पोल्ने
• पिसावमा कमिलाहरु देखिने
• घाउहरु छिटो निको नहुने

धेरै जनाले सोध्नुहुन्छ धेरै पटक पिसाव भनेको कति पटक हो ? तर म के भन्छु भने सामान्य भन्दा बढी अर्थात दिनमा दुई तीन पटक पिसाव हुन्थ्यो भने अव चाहि ८ -१० पटक लाग्न थाल्यो भने मधुमेहको शंका गर्नुपर्छ । रातीमा पनि दुई तिन पटक उठन परयो भने शंका गर्नुपर्छ ।

हरेक स्वस्थ मानिसले बर्षमा एक पटक मधुमेहको जाँच गराउनै पर्छ

लक्षणको आधारमा यसको पहिचान सहज हुने भयो तर लक्षण नदेखिकन रोग लाग्यो भने समस्या पर्छ । त्यसैले हरेक स्वस्थ मानिसले बर्षको एक पटक रुटिन टेष्ट गराउनुपर्छ । हरेक व्यक्तिले ३० बर्षको उमेर कटेपछि बर्षमा एक पटक मधुमेहको जाँच गराउनुपर्छ ।

मधुमेह नियन्त्रण भएन भने के हुन्छ ? 
मधुमेह भएर नियन्त्रणमा राख्न सक्नु भएन भने यसले धेरै अंगलाई असर गर्न सक्छ । टाउको देखि खुट्टासम्म त्यममध्ये प्राय देखिने एउटा असर भनेको आँखामा हुने गर्छ । आँखाको पर्दालाई असर गर्छ । त्यहाँ असर गरेर रगत जम्छ । त्यसपछि त्यो आँखा च्यातिने र अन्धोपनमा हुन जाँने हुन्छ । नेपालमा मधुमेहका कारणले हुनसक्ने अन्धोपनको सम्भावना २५ गुना बढी हुन्छ ।

अर्को असर मिर्गौलामा असर गर्छ । मिर्गौलाबाट प्रोटिन लिक गराएर मिर्गौला फेल हुने सम्भावना पाँच गुनाले बढ्छ । मुटु हृदयघात, मस्तिस्कघात हुने सम्भावना दोव्वर हुन्छ ।पक्षघाते सम्भावन पनि धेरै नै हुन्छ ।

त्यसपछि खुट्टाको नसालाई समेत असर गरेर खुटाको घाउन निको नहुने र खुटामा काटनुपर्ने सम्भावना २० गुना बढी हुन्छ । यी मुख्य हुन तर अन्य फुटकर असरहरु भई रहन्छ ।

यसले पिसावमा इन्फेक्सन हुने सम्भावना बढाउछ । पिसाव वा निमोनियाहरु भईरहन्छ ।
अन्य संक्रमणहरु 
पेटको समस्या भइरहने , कसैलाई झाडा पखला, कसैलाई कब्जियत भइरहने हुन्छ । कसैलाई उल्टी भरहने । कसैलाई डिप्रेसन पनि ल्याउन सक्छ ।

यसकै कारणले कतिपयमा यौन इच्छामा कमी आउने या यौन दुर्बलता बढाउने सम्भावना पनि बढी हुन्छ ।

के कारणले हुन्छ मधुमेह ?
प्रकार दुई मधुमेह मुख्य त दुई प्रकारले हुन्छ । एउटा बंशजको आधार अर्थात परिबारको एक सदस्यलाई भयो भने त्यो जिनको आधारमा सन्तानहरुमा देखिने । यस्तो सम्भावना ५० प्रतिशत रहन्छ ।

अर्को भनेको जीवन शैली नै हो । त्यो भनेको मोटोपन नियन्त्रण हुन नसक्ने, व्यायममा कमी, खानपानमा गडबढी नै हो । चिल्लो गुलियो र क्यालोरी भएको खानेकुरा नै दुम्मन हुन ।

बंषाणुगत समस्या भएपनि जीवन शैली सुधार्नु भयो भने नरहने सम्भावना पनि हुन्छ । तर मेरो बंशजमा छैन भनेर जीवन शैली सुधारेन भने हुने सम्भावना बढि हुन्छ ।

मधुमेह विरामीले खानपान र जीवनशैलीमा गर्नुपर्ने सुधार ? 
सामान्य खानपान अपनाउनु नै राम्रो हो । तर त्यसमा बिचार पुरयाउनुपर्छ । क्यालोरी भएको चिज अर्थात भात, मैदा, आलु, गुलियो चिल्लो फ्याट बढी हुने चिजहरुको कम सेवन गर्नु राम्रो ।

व्यायम नियमीत हुनुपरयो । व्याडमिन्टन, खेल खेल्नुस , दिनमा आधा घण्टा हिड्नुस । अरु शारीरिक परिश्रम गर्नुहोस् ।

- See more at: http://www.nepalihealth.com/2016/11/14/12547/#sthash.9tcfUlZZ.L2PgrDxz.dpuf

थाइराइड कम या बढी हुँदा यस्तो हुन्छ ?

विभिन्न कारणले थाइराइड ग्रन्थिले थाइराइड हर्मोन कम या बढी उत्पादन गर्नुलाई थाइराइड समस्या भनिन्छ । ग्रन्थिले हर्मोन कम उत्पादन गर्दा हुने समस्यालाई हासिमोटोज थाइराइड डिजिज र बढी उत्पादन गर्नुलाई ग्रेप्सडिजिज भनिन्छ । लक्षण थकावट धेरै हुने । अल्छीपना हुने । स्मरणशक्ति कम हुँदै जाने । कपाल झर्ने, मोटाउने । जिउ सुन्निने, दुख्ने । महिलाको महिनावारीमा गडबडी हुने । निःसन्तानको समस्या हुने । कब्जियत हुने । छालाका राैँ परिवर्तन हुने । बढी हुँदा देखिने लक्षण पसिना धेरै आउने । मुटु ढुकढुक हुने । दुब्लाउँदै जाने । महिनावारी गडबडी हुने । गलगाँड देखिने । हर्मोनको कारण थाइराइडमा समस्या भएमा रोग आफैँ निको हुँदैन । जिन्दगीभर नै औषधि खाइरहनुपर्छ । औषधि ट्याब्लेट र विकिरणका रूपमा पनि हुन्छन् । केही केसमा भने गलगाँड देखिएर औषधि खाँदा निको भएको पनि छ । कहिलेकाहीँ आँखामा पनि असर गर्छ । ग्रन्थि बढ्न सक्छ आयोडिन कम या बढी हुँदा, भाइरल इन्फेक्सन हुँदा, अटोइम्युन डिजिज हुँदा वा खानपानमा मिसावटले पनि ग्रन्थिमा गलगाँड पलाउँछ । विभिन्न किसिमका रासायन मिसिएक खाद्य पदार्थ सेवन, वातावरणीय विषादी र वंशाणुगत कारणले पनि यो रोग लाग्न सक्छ । सबैभन्दा ठूलो कुरो यस्तो गलगाँडमा क्यान्सर छ–छैन भनेर समय–समयमा जाँच गराउनुपर्छ । ग्रन्थि बढ्दा गलगाँड देखिने । घाँटी दुख्ने । ठूलो हुँदै जाँदा सास फेर्न गाह्रो हुने । खाना खान गाह्रो हुने । उपचार विधि गलगाँड मात्र छ भने अप्रेसन गरेर निकाल्ने । निगरानीमा राख्ने, बढ्दै गयो भने शल्यक्रिया गरी फाल्ने, नत्र त्यत्तिकै छाडिदिने । गलगाँडलाई वर्षमा एकपटक क्यान्सर भयो कि भनेर सुइजाँच गर्नुपर्छ । केही गलगाँड बढ्दै गएर क्यान्सर पनि हुन सक्छ । थाइराइड क्यान्सर थाइराइड क्यान्सर अन्य क्यान्सरजस्तो डरलाग्दो हुँदैन । धेरैजसो यस्तो केसमा उपचार सहज हुन्छ । उपचारपछि यो पूर्ण रूपमा निको हुने क्यान्सर हो । लक्षण थाइराइड क्यान्सरमा पनि गलगाँड पलाउने हुन्छ । स्वर परिवर्तन हुने । गलगाँड ठूलो भएर सास फेर्न गाह्रो हुने । खाना नलीलाई असर गरेर खाना निल्न गार्हा् हुन्छ । जाँच गरेर हेर्दा क्यान्सर देखिन सक्छ । उपचार गर्दा सहजै निको भएपछि पनि नियमित औषधि खानुपर्छ । चिकित्सकको सम्पर्कमा रहिरहनुपर्छ । थाइराइडसम्बन्धी बुझ्नुपर्ने कुरा अटोइम्युन थाइराइड वंशाणुगत थाइराइड हो । बन्दा–काउली खानुँहुदैन भन्ने हल्ला हो । तर, एकजनाले दिनमा एक किलोभन्दा बढी खाएमा मात्र असर पर्छ । आयोडिन कम वा बढी सेवन गर्नुहुँदैन । वंशाणुगत थाइराइड समस्या पुरुषभन्दा महिलामा बढी देखिन्छ । यो समस्या १० जना महिलामा देखिँदा एकजना पुरुषमा देखिएको छ । महिलालाई बढी देखिनुको कारण हर्मोनको परिवर्तन पुरुषभन्दा बढी महिलामा हुनुले हो । - See more at: http://etajakhabar.com/11/20/48598#sthash.TKeH9oiR.dpuf

प्रजनन उमेरका महिलाको रोग, जसले अनुहारमा रौं उमार्छ

पीसीओएस् अर्थात महिनावारी गडबडीका कारणहरु

हर्मोनको गडबडीका कारण पछिल्लो समय महिलाहरुमा विभिन्न रोग देखिन थालेका छन् । थाइराइड, मधुमेह बाहेक पनि हर्मोनको गडबढीकै कारण महिलाहरुमा देखिने अर्को ठूलो समस्या भनेको पीसीओएस् हो ।

यो रोगका बारेमा अझै पनि धेरै मानिसलाई थाहा नहुन सक्छ । यो रोग विशेषगरी प्रजनन उमेर समूह (२०-४०) वर्ष उमेर समूहका महिलामा बढी देखिने गर्छ । यो रोग लागेमा कोही महिलालाई निसन्तानपन देखिने गर्दछ ।

जब कि यसबारे पर्याप्त जानकारी प्राप्त गरी समयमै उपचार गरेको खण्डमा यो रोगबाट छुटकारासमेत पाउन सकिन्छ ।

के हो पिसीओएस् रोग ?

पिसीओएस् भनेको पोलिसिस्टिक ओभरी सिण्ड्रोम हो । यो हर्मोनको गडबढीका कारण हुने एक प्रकारको रोग हो । सामान्यतया, प्रत्येक महिलाहरुमा केही हदसम्म पुरुषको हर्मोन हुने गर्छ र प्रत्येक पुरुषमा केही मात्रामा महिलाको हर्मोन हुने गर्दछ ।

पोलिसिस्टिक ओभरी सिण्ड्रोम (पीसीओएस्) भएका महिलामा पुरुषको हर्मोन केही मात्रामा बढी हुने गर्दछ । जसले गर्दा महिलाहरुमा महिनावारीको गडवडी हुने, शरीर तथा अनुहारहरुमा रौं पलाउने, डण्डीफोर धेरै आउने, कपाल झर्ने, तौल बढ्दै जाने र भविष्यमा गएर उच्च रक्तचाप, उच्च कोलेस्ट्रोर तथा मधुमेहसँगै बढेर जाने लगायतको समस्या देखिने गर्दछ ।

कसैकसैमा भने यो रोगका कारण निःसन्तानपन एवं बाझोपनाको समस्या समेत आउने गर्छ ।

महिलाहरुमा भएको हर्मोनको रोग मध्य पीसीओएस् रोग साधारण समस्यामध्येमा पर्छ । यो थाइरोइडपछिको महिलामा देखिने दोस्रो ठूलो समस्या हो । यो समस्या महिलाहरुमध्ये पनि धेरैलाई हुने गर्दछ ।के हुन् लक्षण ?

मूलतः यो समस्या महिलाहरु किशोरावस्थामा प्रवेश गरेसँगै सुरु हुने गर्दछ । जसलाई हामी सामान्य भाषामा महिनावारीको गडवडी पनि भन्ने गर्दछौं । २० देखि ४० वर्षका युवामा बढीमात्रामा देखिने यो रोग विशेषगरी प्रजनन उमेरका महिलाहरुमा बढी हुने गर्दछ ।

पीसीओएस् हुने कारण के हो ?

महिलाहरुमा पीसीओएस् विभिन्न कारणले हुने गर्दछ । जसमध्य वंशज एउटा कारण हो । यदि आमालाई यो रोग लागेमा ऊबाट जन्मिएका छोरीहरुमा पनि यो समस्या देखिने गर्दछ ।

खानपिन, आधुनिक जीवनशैलीका कारण तथा मोटोपना हुने मानिसमा पनि यो समस्या देखिने गर्दछ ।
त्यस्तै, वातावरणीय प्रदुषण, खानामा मिसावट, विभिन्न विषाक्त रसायनको प्रयोगले पनि यो लगायत विभिन्न प्रकारका हर्मोनका रोग निम्तिने गर्दछ ।

के यो रोग पुरानो रोग हो ?

त्यसो त यो रोग पुरानै मानिन्छ । नेपालमा किन नयाँ देखियो भने पहिले पहिले मानिसहरुलाई यसबारे धेरै जानकारी हुँदैनथ्यो । यो सम्बन्धी विशेषज्ञहरुको कमी हुँदा यो रोग पत्ता लगाउन कठिन हुने गर्दथ्यो ।

अहिले हर्मोनका विशेषज्ञ नेपालमा उपलब्ध हुन थालेपछि तथा यस सम्बन्धि जाँच तथा उपचार हुन थालेपछि यो रोग बढेको देखिन्छ । तर, यर्थाथमा भन्नु पर्दा यो पहिलेदेखि नै भइरहेको रोगमध्यको एक हो ।

यो रोग हर्मोनको गडबडीका कारणले हुने भए पनि यसमा र थाइराइड रोग बीच खासै कुनै सम्बन्ध रहँदैन । यी दुवै भिन्नाभिन्नै रोगहरु मध्यमा पर्दछ । तथापि थाइराइड रोग महिलामा बढी देखिने र यो रोग पनि महिलाहरुसितै सम्बन्धित हुने भएकाले थाइराइड रोग भएकाहरुलाई पीसीओएस् हुने सम्भावना पनि बढी मात्रामा रहने गर्छ ।

कसरी गर्न सकिन्छ रोकथाम ?

बंशजका कारण यदि कसैलाई यो रोग लागेको छ भन्ने त्यसको रोकथाम गर्न सकिन्न । तर, वातावरणीय कारण जस्तै, खानपिन, आधुनिक जीवनशैलीका कारण हो भने जीवनशैली परिवर्तन गर्न लगाएर, तौल घटाएर पनि केहीहदसम्म यो रोगको लक्षण कम गर्न सकिन्छ ।

त्यस्तै, रसायन प्रयोग भएको खानेकुरा, सागसब्जी, फलफूल, माछामासुको पहिचान गरी त्यस कुराको न्यून सेवनले पनि यो रोग लाग्नबाट आफूलाई बचाउन सकिन्छ ।

उपचार विधि

सामान्यतः यसको उपचार लक्षणमा भर पर्ने गर्दछ । मानिसको लक्षण अनुसार नै चिकित्सकहरुले विभिन्न विधिद्वारा यसको उपचार गर्छन् । त्यसबाहेक यी कुरा गरेमा पनि यसको उपचार गर्न सम्भव हुन्छ ।

१. त्यसका लागि पहिलो कुुरा भनेको तौल घटाउने नै हो । त्यसको लागि खानपिनमा ध्यान दिन तथा व्यायाम जरुरी छ ।

२. सामान्यतया कुनै महिलामा पुरुषको हर्मोन बढी भएमा त्यसले महिनावारी गडबडी गराउँछ । त्यस्तो परिस्थितिमा औषधीको माध्यमद्वारा चिकित्सकले बाहिरैबाट उक्त महिलालाई महिलाको हर्मोन सेवन गराएर पनि महिनावारी सुचारु ग्ाराउर्ने गरिन्छ ।

३. कसैमा यो रोगको कारण शरीर तथा अनुहारमा रौं पलाउने समस्या देखिएमा हर्मोनको औषधिद्वारा पनि यसको उपचार गरिन्छ ।

४. कोहीमा निसन्तानपन देखिएमा महिलाहरुलाई पाठेघरमा अण्डा राम्रो बनाउने औषधि सेवन गर्न लगाएर तथा अण्डालाई समयमा फुटाउने औषधि दिएर पनि निसन्तानपनको उपचार गरिन्छ ।

यस अर्थमा यसको उपचार सम्भव रहेको चिकित्सकको भनाई छ ।

यद्यपी कसैलाई पीसीओएस् भए नभएको कुरा त्यसको लक्षणबाट नै थाहा पाउन सकिन्छ । जसमा महिनावारीको गडबढी नै प्रमुख हो । वर्षमा कम्तीमा पनि ८ साइकल भन्दा कम महिनावारी भएमा त्यसलाई यो रोग लागेको शंका गरिन्छ ।

त्यस्तै, दण्डीफोर तथा रौं धेरै आएमा तथा विवाह भएको केही समयसम्म पनि निसन्तान देखिएमा यो रोयग लागेको शंका हुन्छ ।

त्यसबाहेक, पुरुषको हर्मोन धेरै हुने ‘टेस्टेस्ट्रोन’, ‘डिएच्एस्’ हर्मोनको चेकजाँचमार्फत पनि यो रोग लागे नलागेको पत्ता लगाउन सकिन्छ । भने अण्डासयको अल्ट्रासाउण्डमार्फत अण्डाशयमा सिस्ट भए , नभएको हेरेर पनि यो रोग पत्ता लाग्ने गर्दछ ।

यी हुन् मधुमेह रोग बारेमा सुनिने भ्रम र बास्तविकता

भ्रम १.  मधुमेह भएका बिरामीले भात, चिनी आलु खान हुन्न ?

बास्तबिकता :  मधुमेह भएपछि भात खान हुँदैन चिनी खान हुँदैन, आलु खान हुँदैन भन्ने भ्रम छ । तर यथार्त के हो भने खान जे पनि हुन्छ । मधुमेहका बिरामीले शरीरमा जति क्यालोरी आवश्यक पर्छ त्यति खानु पर्छ ।

हामीले खाने पानी बाहेक हरेक खानामा क्यालोरी हुन्छ । कुनैमा बढी हुन्छ कुनैमा कम । बढी क्यालोरी हुने खानेकुरा कम गरेर खान सकिन्छ । जस्तै : मानौ तपाईँलाई १८०० क्यालोरी चाहियो भने एक कचौरा भात खानुभयो भने २०० क्यालोरी हुन्छ ।

एक चम्चा चिनीमा जम्मा २० क्यालोरी हुन्छ । दिनमा एक चम्चा चिनी हालेर खान के हुन्छ ? धेरै पो खान भएन त । त्यस्तै आलु पनि मिलाएर अर्थात कम मात्रामा खान सकिन्छ । त्यसैले मात्रा मिलाएर क्यालोरी मिलाएर धेरै कुरा खान सकिन्छ ।

भ्रम २.  खानपान र व्यायमबाटै मधुमेहरोग नियन्त्रण गर्छु

बास्तबिकता : खानपान र व्यायमबाटै अर्थात जीवनशैलीमा सुधार गरेर मधुमेह रोगलाई जित्छु भन्ने भ्रम मात्रै हो । यस्तो केही समयलाई नियन्त्रण होला तर जिन्दगीभर नियन्त्रण हुन्छ भन्ने होइन ।

अर्थात औषधि पनि चाहिन्छ । तपाईँ मानौ खानपानमा सुधार गरेर जित्छु भन्नु भयो भने तपाईँ केही पनि खान पाउनुहुन्न । क्यालोरी नियन्त्रण गर्न भात , चिनि केही पनि खानु भएन । यसरी त जिन्दगी चलाउन सकिदैन । यसरी झन अस्वस्थ भईन्छ । अर्थात शरीरलाई आवश्यक क्यालोरी नै पाइदैन ।

भ्रम ३. इन्सुलिन भनेको अन्तिम अवस्थामा औषधिले काम नगरेपछि चलाउने सुई हो 

बास्तबिकता : धेरै मधुमेहका विरामीमा हुने सबैभन्दा ठूलो भ्रम हो भन्छु म । इन्सुलिन भनेको अन्तिम अवस्थामा लगाउने सुई हो भन्दै कतिपय एकदमै आत्तिएको देखेको छु । कतिपयले लगाउनै नखोजेको समेत पाएको छु । तर यथार्तमा त्यो होइन ।

मधुमेह हुने भनेको पेन्क्रीयाजबाट इन्सुलिनको उत्पादन कम भएर हुने हो । मधुमेह भएपछि विस्तारै इन्सुलिनको मात्रा घट्दै जान्छ र एक दिन सून्य हुन्छ । त्यो सुन्य भईसकेपछि अर्थात अन्तिम अवस्थामा इन्सुलिन लगाउँदा केही फाईदा छैन् । किनकी एक त धेरै डोज चाहिन्छ । दिनमा दुई पटक होइन चार पटक पनि लगाउन पर्छ ।

यसले धेरै सुगरको रेसियोमा तलमाथि अर्थात गडबढी समेत पैदा गर्छ । त्यो बेलामा आँखा, मिर्गौलामा असर पारिसकेको पनि हुनसक्छ । त्यसैले त्यो बेलामा इन्सुलिन लाएर केही फाईदा छैन । त्यसैले हामीले अन्तिम अवस्थामा होइन बीच तिरै इन्सुलिन लगाउन भन्छौँ । त्यसो भयो भने कम डोज इन्सुलिनले दिनमा एक पटक लगाउदा पनि कभर हुन्छ ।

शरीरमा आफूसंग भएको इन्सुलिन बची राख्छ । सुगर पनि नियन्त्रणमा हुन्छ । त्यसैेले इन्सुलिन मधुमेहका लागि एकदमै राम्रो इलाज हो । जुन हर्मोनको कमीले मधुमेह हुन्छ । त्यो हर्मोन सुईबाट मात्रै दिन सकिने हुनाले इन्सुलिन सुई लगाउन भनिएको हो ।

तर हामीकहाँ डराएर हो या केले हो इन्सुलिन लिन निकै गाह्रो हुन्छ । कतिपयले इन्सुलिन इन्जेक्सन महंगो छ लगाउँदा दुख्छ वा बाहिर जाँदा लिएर जान गाह्रो हुन्छ भन्ने गरेको पनि सुनिन्छ । यो अर्को भ्रम हो ।

इन्सुलिन सुई महंगो पनि छ तर सस्तो सुईले उस्तै काम गर्ने पनि छ । त्यसैले महंगो नै लगाउन पर्छ भन्ने पनि छैन । यो सुई लगाउँदा दुख्दैन भनेपनि हुन्छ । अरु सुई जस्तो होइन यो एकदमै मसिनो हुन्छ । त्यस्तो दुखाउदैन ।बाहिर जाँदा पनि लिएर जान सकिन्छ । ट्राभल किटहरु पाइन्छ । त्यस्तो अप्ठेरो हुँदेन ।

- See more at: http://www.nepalihealth.com/2016/11/23/12891/#sthash.VjytKxL7.ESEbBFH0.dpuf

के हो थाइराइड रोग ? यस्ता छन् भ्रम र यथार्थ

पछिल्लो समय थाइराइड रोगका बिरामी संसारभरि नै बढिरहेका छन् । खासमा थाइराइड हर्मोन शरीरलाई एकदम आवश्यक पर्छ । टाउकोदेखि खुट्टासम्म शरीरका हरेक अंगलाई यो हर्मोन चाहिन्छ । यसले शरीरको मेटाबोलिज्म (खानालाई शक्तिमा परिणत गर्ने प्रक्रिया) लाई नियन्त्रण गर्छ ।

थाइराइड ग्रन्थि हाम्रो घाँटीको तलपट्टि हुन्छ, जसले हर्मोन उत्पादन गर्छ । थाइराइड रोग लाग्यो भने हर्मोन बढी वा कम उत्पादन हुने समस्या हुन्छ । हर्मोन बढी हुनुलाई हाइपर थाइराइडिज्म र कम हुनुलाई हाइपो थाइराइडिज्म भनिन्छ ।

थाइराइड रोग चार किसिमका हुन्छन्, थाइराइड ग्रन्थिमै मासु वा डल्लो पलाउने, थाइराइड नोडुल वा क्यान्सर, हाइपर थाइराडिज्म र हाइपो थाइराडिज्म ।

थाइराइड रोग लाग्नुका कारणहरु निम्न छन्ः

१. थाइराइड रोग सामान्यतया शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतामा कमी भएकै कारण लाग्ने गर्छ । वंशानुगत रुपमा पनि यो रोगले सताउने गर्छ ।

२. रुघा लागेमा वा भाइरल इन्फेक्सन भएमा थाइराइड ग्रन्थिमा संक्रमण भएर यो रोग देखिन सक्छ ।

३. विभिन्न केमिकल्स (रसायन) र अन्य कारणले वातावरणीय प्रदुषणले गर्दा पनि यो रोग लाग्ने गर्छ ।

४. ल्ाामो समयसम्म औषधिका प्रयोगले पनि मानिसहरुमा थाइराइडको समस्या देखिने गर्छ । जस्तैः मानसिक रोग, मुटु रोगका बिरामीलाई प्रयोग गरिने औषधिका कारण पनि थाइराइड रोग लाग्न सक्छ ।

५. विभिन्न विकिरणको प्रयोगले पनि थाइराइड क्यान्सर हुने सम्भावना रहन्छ ।

थाइराइडका लक्षण

हर्मोनको गडबडी भएमा शरीरमा थाइराइड रोगका विभिन्न लक्षण देखा पर्न सक्छन् । त्यसमध्ये केही लक्षण यी हुन् ः

– कपाल धेरै झर्ने
– दुब्लाउने वा मोटाउने
– शरीरमा पसिना बढी आउने वा कम आउने
– निद्रा बढी लाग्ने वा कम लाग्ने
– कब्जियत हुने वा झाडापखाला लाग्ने
– महिनावारी गडबडी हुने
– मुटु जोडसँग ढुकढुक हुने
– हात काँप्ने
– गर्मी बढी हुने वा जाडो हुने
– छाला खस्रो हुने
– निःसन्तान समस्या ।

हाइपो थाइराइडिज्म

थाइराइड रोगमा पनि सबैभन्दा बढी देखिने समस्या भनेको हाइपो थाइराइडिज्म हो । हर्मोनको उत्पादन कम भएमा यो रोग लाग्छ । पुरुषको तुलनामा महिलामा यो रोग बढी देखिन्छ । खासगरी २० देखि ४० वर्ष उमेरसमूहका प्रजनन उमेरका महिलालाई बढी सताउँछ । यसका साथै सीमित रुपमा पुरुष तथा बालबच्चाहरुलाई पनि यो रोग लाग्न सक्छ ।

त्यसो त थाइराइड रोग लागेका मानिसले काउली र बन्दा खानै हुँदैन भन्ने भ्रम छ । तर, यो रोग खानपिनसित खासै सम्बन्धित हैन । दिनमा डेढ/दुई किलोभन्दा बढी काउली वा बन्दा खाएमा मात्र समस्या हुने हो । त्यति मात्रामा नेपालीहरुले प्रायः नखाने भएकाले खानेकुरासँग थाइराइडलाई जोडेर डराउनु पर्दैन ।

थाइराइडका बिरामीहरुले विशेषगरी आयोडिनयुक्त नुन र सी फुड (सामुद्रिक खाना) बाट जोगिनुपर्छ । बढी आयोडिन र समुद्रबाट निकालिएका माछाले हानि गर्छ । नेपालमै नदीनाला र पोखरीमा पाइने माछाले भने केही बिगार गर्दैन । तर, यस्ता खानेकुरा भरसक कम खानुपर्छ ।

हाइपो थाइराइड भएका बिरामीहरुमा मोटोपनको समस्या बढी हुने भएकोले मोटोपन घटाउन ध्यान दिनुपर्छ । ती बिरामीले विशेषगरी भात, आलु, मैदा, गुलियो, चिल्लो लगायतका क्यालोरी अधिक हुने खानेकुरा कम खानुपर्छ ।

हाइपर थाइराइडिज्म

हाइपर थाइराइड हाइपो जस्तो धेरैलाई लाग्ने रोगमा पर्दैन । यो रोग पनि बढीजसो प्रजनन उमेरका महिलामा देखिन्छ ।

त्यसो त हाइपर थाइराइडिज्म हाइपोको तुलनामा केही जटिल मानिन्छ । सही तरिकाले उपचार नभएमा यसले ज्यान नै जोखिममा समेत पार्न सक्छ । त्यसैले यसको उपचार समयमै गरिहाल्नुपर्छ । औषधिको सेवनबाटै यो रोग निको हुन्छ । कतिपय बिरामीले रेडियो एक्टिभ आयोडिन भन्ने विशेष किसिमको औषधि सेवन गर्नुपनर्ेे हुन्छ ।

थाइराइड नोडुल वा क्यान्सर

थाइराइड ग्रन्थिमा गिर्खा पलायो भन्दैमा त्यो क्यान्सर नै हुन्छ भन्ने छैन । तर, त्यसको लागि चिकित्सकको निगरानीमा बसेर फलोअफ गर्नु जरुरी हुन्छ । किनकि कतिपय त्यस्ता गिर्खा वा डल्ला पछि गएर क्यान्सरमा परिणत पनि हुन सक्छ । त्यो गिर्खालाई शल्यक्रियाबाट फाल्नुपर्ने हुन्छ ।

केही गरी थाइराइड क्यान्सर भइहाले पनि त्यो त्यति डरलाग्दो रोग भने हैन । यो निको हुने क्यान्सरमध्येमा पर्छ । तर, त्यसको पहिचान समयमा हुन जरुरी छ । कसैलाई थाइराइड क्यान्सर भए-नभएको साधारण भिडियो एक्स-रे र एफएन इसी जाँचबाटै थाहा हुन्छ । रोग पहिचानपछि यसको उपचार भनेको शल्यक्रिया नै हो । शल्यक्रियापछि पनि बिरामीले चिकित्सकको निगरानीमा बस्नुपर्ने हुन्छ ।

क्यान्सर भएको कसरी थाहा पाउने ?

कुनै पनि थाइराइडमा क्यान्सर देखा परेमा त्यसमा सुरुमा डल्लो पलाउँछ । बाहिरबाट नदेखिए पनि अल्ट्रासाउण्ड गर्दा डल्लो देखिन सक्छ । उक्त डल्लो जाँच गर्दा क्यान्सर भए-नभएको पत्ता लाग्छ ।

थाइराइडका बिरामीले थाइराइड ग्रन्थिमा क्यान्सर भए-नभएको पत्ता लगाउन वर्षमा कम्तीमा एक पटक थाइराइडको अल्ट्रासाउण्ड गर्नु उचित हुन्छ । थाइराइड नभएकाहरुले पनि घाँटीमा कुनै गिर्खा देखा परेमा चिकित्सकसित परामर्श लिइहाल्नुपर्छ ।

थाइराइडप्रतिको भ्रम

थाइराइडप्रति मानिसहरुमा धेरै भ्रम छ । हर्मोनको गडबडीका कारण थाइराइड रोग हुनेहरुमा निःसन्तानपनको समस्या हुने गर्छ । तर, त्यसको समयमै उपचार भएमा त्यो समस्या रहँदैन ।

थाइराइड रोगप्रतिको भ्रमकै कारण नेपालमा कयौं युवतीको थाइराइड रोगकै कारण बिहेबारीमा पनि समस्या हुने गरेको छ । सन्तान हुँदै नहुने डरले उनीहरुको बिहे नहुने गरेको छ । तर, थाइराइड रोगको उपचार समयमै भएमा अरु सामान्य युवती जस्तै थाइराइड रोग भएकाहरुमा पनि गर्भ रहने सम्भावना उत्तिकै रहन्छ ।

अर्को भ्रम छ, थाइराइड रोग लागेपछि काउली र बन्दा खान हुँदैन । जुन गलत हो । थोरै मात्रामा खाँदा त्यसले केही हानि गर्दैन ।

थाइराइडका बिरामीहरूमा औषधी सेवनबारे पनि भ्रम देखिन्छ । रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम हुने बिरामीले यो रोग लागेमा जीवनभर औषधि सेवन गर्नुपर्छ भन्ने सोचाइ छ । तर, त्यस्तो हैन । यदि भाइरल इन्फेक्सनको कारण यो रोग लागेको हो भने आफै निको हुन्छ । त्यसमा औषधिको सेवन केही समयको लागि मात्र आवश्यक पर्छ ।

कतिपय थाइराइडका बिरामीलाई औषधि खानु हँुदैन भन्ने पनि भ्रम छ । यसले शरीरलाई बिगार्छ भन्ने मान्यताका कारण उनीहरु आयुर्वेदिक उपचारतिर लाग्छन् । तर, हाइपो थाइराइडिज्म कम हुने बिरामीहरुको हकमा चिकित्सकले शरीरमा कम भएको हर्मोनलाई नै औषधिको रुपमा सेवन गराइरहेका हुन्छन् । यस अर्थमा यसभन्दा प्राकृतिक उपचार केही हुँदैन ।

अर्को भ्रम छ, व्यायाम गरेमा थाइराइड रोग निको हुन्छ भन्ने । हामी स्वस्थ रहन नियमित व्यायाम जरुरी त हुन्छ । तर, थाइराइड रोगमा भने व्यायामले कुनै काम गर्दैन । किनकि यो रोग जीवनशैली र शारीरिक कसरतसँग सम्बन्धित हैन ।

कतिपयमा थाइराइडले मधुमेह नित्याउँछ भन्ने पनि भ्रम रहेको पाइन्छ । खासमा यो सत्य होइन । तर, थाइराइड रोगमा मोटोपनको समस्या हुने र मोटोपनसँगै मधुमेह पनि निम्तिन सक्ने भएकोले त्यसप्रति सजग भने हुन जरुरी छ ।

त्यस्तै, कति मानिसलाई थाइराइड जटिल रोग हो भन्ने पनि भ्रम छ । तर, यो साधारण रोग हो, नियमित औषधि सेवनले निको हुन्छ ।