थाईरैद रोगबारे जानकारी

You need to install nepali font to view this http://nepali.changathi.com/Fonts.aspx

थाईरैद ग्रन्थी                                   

—  यो ग्रन्थी घांटीमा रुद्र घन्टीको तल हुन्छ

—  यसले २ ओटा हर्मोन T3 र T4  दिन्छ

—  यी हर्मोनेले शरीरको metabolism लाई कन्ट्रोल गर्दछ

—  थाईरैद ग्रन्थीलाई अर्को ग्रन्थी पित्युतरी (Pituitary) ग्रन्थीले कन्ट्रोल गर्दछ

—  पित्युतरी (Pituitary) ग्रन्थी दिमागको फेदीमा हुन्छ

—  पित्युतरी (Pituitary) ग्रन्थीले TSH  भन्ने हर्मोन दिन्छ जसले थाईरैद ग्रन्थीलाई T3  र T4 निकाल्नलाई प्रेरित गर्दछ

थाईरैद रोग

थाईरैद रोग  ४ किसिमका हुन्छन

—  १. थाईरैद ग्रन्थीले कम काम गर्ने रोग (Hypothyroidism)

—  २. थाईरैद ग्रन्थीले धेरै काम गर्ने रोग (Hyperthyroidism)

—  ३. थाईरैद ग्रन्थीको क्यान्सर (Thyroid Cancer)

—  ४.  सामान्य गलोगांड (Thyroid nodule/ Goitre)

१.थाईरैद ग्रन्थीले कम काम गर्ने रोग (हाईपोथैरोइद्डीजम /Hypothyroidism)

—  यो रोग मा T3 र T4 कम हुन्छ र TSH बढ्छ

लक्षणहरु:

—  जाडो धेरै हुने

—  शरीर सुन्निने

—  छाला खस्रो हुने

—  काम गर्ने जाँगर नहुनु

—  कब्जियत हुने

—  गलोगांड निस्कनु

—  तौल बढ्नु (केवल २ -४ किलो) 

—  महिनाबारी गडबड हुने 

—  निसन्तान हुने 

—  टन्सिल बढ्ने, टन्सिल दुख्ने थाईरैद रोगको कारणले हुँदैन

किन हाईपोथैरोइद्डीजम  को इलाज गर्ने ?

—  मानसिक तथा शारीरिक तन्दुरुस्तीको लागि

—  मुटु रोगबाट बच्नको लागि

—  (गर्भवती महिलाको लागि) जन्मने बच्चाको राम्रो स्वास्थ्यको लागि I बच्चाको दिमागको विकासको लागि थाईरैद हर्मोन अपरिहार्य हुन्छ I गर्भवती महिलामा थाईरैद हर्मोन कमी भएमा जन्मिने बच्चाको मानसिक तथा शारीरिक विकास हुदैन र Cretinism भन्ने रोग लाग्छ I

हाईपोथैरोइद्डीजम  को इलाज कसरी हुन्छ ?

—  बाहिरबाट थाईरैद हर्मोन (Thyroxine) सेवन गर्नु पर्दछ

—  यो अपरेसन गर्नु पर्ने रोग होइन

—  औसधि सेवन गर्दा ६-६ महिनामा खूनको TSH टेस्ट गर्नु पर्छ

के हाईपोथैरोइद्डीजमको औसधि जिन्दगी भरि खानु  पर्छ ?

—  हाशीमोतोज थैरैदडाइतीस (Hashimoto’s thyroiditis) भन्ने हाईपोथैरोइद्डीजममा एक चोटी  औसधि सुरु भएपछि जिन्दगीभरि खानु पर्ने हुन्छ I

सबक्लिनिकल हाईपोथैरोइद्डीजम (Subclinical Hypothyroidism) भनेको के हो ?

—  हाईपोथैरोइद्डीजमका प्रस्ट लक्षणहरु नहुने र T4 हर्मोन नॉर्मल हुने तर केहि मात्रामा TSH बढी हुने अवस्थालाई हामी सबक्लिनिकल हाईपोथैरोइद्डीजम   भन्छौ

सबक्लिनिकल हाईपोथैरोइद्डीजमको इलाज गर्नु पर्छ ?

—  सबै सबक्लिनिकल हाईपोथैरोइद्डीजमलाई उपचारको जरूरी छैन

—  TSH  १० भन्दा माथि नबढेमा औसधि सेवन जरूरी छैन I

—  तर केहि अवस्था यस्ता छन् जसमा औसधि सेवन सुरु गर्नु पर्ने हुन्छ , जस्तै :

—  हाईपोथैरोइद्डीजमका लक्षणहरु देखा परेमा

—  गलोगांड बढेमा

—  महिनाबारी गडबड भएमा

—  निसन्तान भएमा

—  गर्भवती अवस्था

—  मुटु सम्बन्धि समस्या भएमा

—  रगतमा एक प्रकारको Anti -TPO   Antibody  धेरै बढेमा

—  यी अवस्थाहरु बाहेक अरु अवस्थामा औसधि सेवन जरूरी छैन I तर ६-६ महिना मा TSH जांच गर्नु जरूरी छ I

२.थाईरैद ग्रन्थीले धेरै काम गर्ने रोग (हाईपरथैरोइद्डीजम/Hyperthyroidism)

—  यो रोग मा T3 र T4 बढ्छ र TSH कम हुन्छ

लक्षणहरु:

—  तौल कम हुँदै जानु

—  गर्मी धेरै लाग्नु

—  पसिना धेरै आउनु

—  मुटु धेरै धक धक हुनु

—  दिसा धेरै पटक लाग्नु

—  हात, खुट्टा काम्नु

—  सास फुल्नु

—  निद्र नलाग्नु, बेचैनी धेरै हुनु

—  गलोगांड निस्कनु

—  आँखा ठुलो हुदै जानु

—  महिनाबारी गडबड हुने 

हाईपरथैरोइद्डीजम  कति किसिमका हुन्छन?

मुख्यत २ किसिमका हुन्छन:

—  ग्रेभ्स रोग (Graves disease)

—  थैरैदडाइतीस  (Thyroiditis)

—  यी दुइ बिल्कुल भिन्न रोग हुन् र इलाज पनि बिल्कुल भिन्न छन्

—  ग्रेभ्स रोग  अलिकति जटिल रोग हो भने थैरैदडाइतीस  आँफै निको हुने रोग हो

ग्रेभ्स रोग  कसरि पत्ता लाग्छ ?

—  खूनमा T4 र TSH  हर्मोन जांच गरेमा हाईपरथैरोइद्डीजम  पत्ता लाग्छ

—  यो अवस्थामा T4  बढ्छ र TSH  कम हुन्छ

—  तर ग्रेभ्स रोग नै हो भनेर यकिन साथ भन्नको लागि एक किसिमको टेस्ट थाईरैद स्क्यान(Thyroid Uptake Scan) गर्नु पर्छ

ग्रेभ्स रोग को उपचार कसरी हुन्छ ?

तीन तरीका छन् :

—  औसधिबाट

                कम्तिमा पनि १२-१८ महिना औसधि खानु पर्ने हुन्छ I  तर औसधि बन्द गरेपछि ५०-६०%  मा फेरी यो रोग फर्किन्छ

—  अपरेशनबाट

                यदि गालो गाँड ठुलो छ भने अपरेशन गर्न सकिन्छ

—  रेडियो एक्टिव आयोडिन (Radioactive Iodine) बाट

                यो एक किसिमको औसधि हो जसले गर्दा यो रोग पूर्णतया निर्मुल हुन्छ I यो औसधिले थाईरैद ग्रन्थीलाई मार्ने काम गर्छ I तर थाईरैद ग्रन्थी मरेपछि यसले निकाल्ने हर्मोन भने जिन्दगिभर बाहिरबाट सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ I

३.थाईरैद ग्रन्थीको क्यान्सर (Thyroid Cancer)

—  थाईरैद ग्रन्थीको क्यान्सर निको पर्न सकिने क्यान्सर हो

लक्षणहरु:

—  गलोगांड छिटो छिटो बढ्नु

—  गलोगांड दुख्नु

—  आवाज परिबर्तन भई मोटो आवाज हुनु

—  गलोगांड बढेर खान निल्न गार्हो हुनु, सांस फेर्न गार्हो हुनु

थाईरैद ग्रन्थीको क्यान्सरको पत्ता कसरि लाग्छ ?

—  गलोगांडको सुइ जांचबाट (FNAC)

—  घांटीको भिडियो एक्सरेबाट

थाईरैद ग्रन्थीको क्यान्सरको उपचार कसरी हुन्छ ?

—  अप्रेसनबाट

—  अप्रेसन गरिसकेपछि धेरैलाई एक किसिमको औसधि रेडियो एक्टिव आयोडिन दिनुपर्ने हुन सक्छ

—  उपचार पछि नियमित जांच गरि राख्नु पर्छ

४.  सामान्य गलोगांड (Thyroid nodule/ Goitre)

—  यो रोगमा गलोगाँड भएपनि हर्मोनको गडबडी हुदैन तर क्यान्सर छ कि छैन भनेर थाईरैद ग्रन्थीको सुइ जांच गर्नु अति आवस्यक हुन्छ

—  सामान्य गलोगाँड २ किसिमका  हुन्छन

—                 थाईरैद ग्रन्थीको एक पट्टि मात्र गलोगाँड हुने रोग (Thyroid nodule)

—                 पुरै थाईरैद ग्रन्थीको गलोगाँड हुने रोग (Goitre)

थाईरैद ग्रन्थीको एक पट्टि मात्र गलोगाँड हुने रोग (Thyroid nodule)

—  क्यान्सरको जांच गर्दा नेगेटिव देखिएमा यसको उपचार २ किसिमबाट गर्न सकिन्छ

पर्ख र हेर

—  यसो गर्दा हरेक बर्ष थाईरैद ग्रन्थीको भिडियो एक्सरे र सुइ जांच गर्नु पर्छ

—  यदि छिटो छिटो गलोगांड बढेमा तुरन्तै डाक्टरकोमा सम्पर्क गर्नु पर्दछ

अप्रेसन

—  अप्रेसनबाट गलोगांड भएको थाईरैद ग्रन्थीको एक पट्टि भाग निकाल्नु पर्दछ

पुरै थाईरैद ग्रन्थीको गलोगाँड हुने रोग (Goitre)

—  थाईरैद हर्मोन नर्मल छ र क्यान्सरको जांच नेगेटिब देखिएमा पर्ख र हेर नीति अपनाउन सकिन्छ

—  तर धेरै ठुलो भएर सांस फेर्न गार्हो र निल्न गार्हो भएमा अप्रेसन गर्नु पर्दछ

—  पर्ख र हेर नीति अप्नाउन्दा हरेक बर्ष क्यान्सरको जांच गर्नु पर्दछ

—  यदि गलोगाँड छिटो छिटो बढेमा, गलोगांड दुखेमा तथा आवाज परिबर्तन भएमा तुरन्तै डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नु पर्दछ

थाईरैद रोग कसरी  लाग्छ ?

—  थाईरैद रोग  खानपिनको गडबडी अथवा ब्यायामको कमिले हुने रोग होइन

—  बन्दा, काउली धेरै खाएर लाग्ने रोग पनि होइन

—  हाशीमोतोज थैरैदडाइतीस (Hashimoto’s thyroiditis) र ग्रेभ्स रोग (Graves disease)  एक किसिमको अटोइम्युन रोग(auto-immune disease) हो I  अर्थात् शरीरको प्रतिरोधात्मक शक्ति शरीरकै अंग प्रति लक्षित हुने अवस्था हो I

—  थैरैदडाइतीस (Thyroiditis)  थाईरैद ग्रन्थीको भाइरल इन्फेक्सनले हुन्छ

—  केहि औसधिहरुले गर्दा पनि थाईरैदको गडबडी हुन सक्छ जस्तै लिथियम (lithium) , अमियोड्यारोन (amiodarone) आदि

—  आयोडिनको कमी भएर वा धेरै भएर पनि थाईरैद रोग लाग्न सक्छ

—  विकिरणले थाईरैद ग्रन्थीको क्यान्सर हुने सम्भावना बढाऊछ I जापानको हिरोशिमा र नागासाकीमा एटम बम खसेपछि धेरै मान्छेमा थाईरैद ग्रन्थीको क्यान्सर देखिएको थियो I